Een vooroordeel is snel gemaakt. We zijn op een feestje, er komt iemand binnen en in een paar seconde vinden we er wel iets van. En vaak kunnen we ook al heel snel een omschrijving geven van hoe die persoon in elkaar zou zitten.
We kunnen mensen in een hokje plaatsen aan de hand van hoe hij of zij gekleed is, wat iemand voor werk doet, wat voor hobby iemand heeft, enzovoort.
Hokjes denken. Het overkomt iedereen. Met een snelle oogopslag denken we te weten hoe iemand in elkaar zit. Dit wordt ook wel sociale categorisatie genoemd.
Waarom doen we dit?
Het zit in ons systeem en het helpt ons te beschermen. Stel je kwam vroeger een een bedreigende (dier)soort tegen; deze moest je wel snel kunnen scannen en kunnen plaatsen, zodat je wist wat je moest doen. Dit om je leven en je voortplanting te beschermen. Categoriseren geeft ons duidelijkheid, het geeft ons aan wat we kunnen verwachten. Het geeft ons orde.
Eenmaal een hokje aangemaakt, wordt deze vaak in stand gehouden. Stereotypen raken vastgeroest in ons cognitieve systeem en denkwijze.
Vooroordelen veranderen kost veel energie, het is niet eenvoudig om vastgeroeste hokjes te wissen. Dit is vaak ook de reden dat er defensief gereageerd kan worden wanneer men het niet eens is met een stereotype: we gaan nog meer argumenten benoemen, om onze mening in stand te houden.
Op het moment dat we al een oordeel vormen in gedachten, staan we eigenlijk niet echt meer open voor de andere persoon of situatie. Het beperkt onze blik.
Ook brengen vooroordelen angst en onzekerheid met zich mee. We weten dat mensen oordelen. Hier kunnen we bang voor zijn en het kan ons er van weerhouden om echt onszelf te laten zien.
Om een klein voorbeeld van mezelf te geven:
Ik ben in Zandvoort opgegroeid en al vanaf de middelbare school had ik door, dat mensen buiten Zandvoort er niet altijd even positief over waren. Er waren heel veel vooroordelen zelfs en ik voelde me ook vaak in een hokje geplaatst, wanneer ik zei dat ik uit Zandvoort kwam. Ik heb vaak gehoord dat Zandvoort bijvoorbeeld plat, dom en simpel was. Je kunt natuurlijk denken: daar trek je je toch niets van aan? Gelukkig lukt dat steeds meer, maar ik denk – helemaal wanneer je jonger bent- dat dat in de praktijk soms lastiger is. En achteraf vind ik het jammer, want het heeft jarenlang ook mijn beeldvorming beïnvloed. Over Zandvoort, maar ook over mezelf. Werd er dan ook zo naar mij gekeken? Maakte het feit dat ik in Zandvoort woonde mij ook ‘simpel’? Maar steeds meer, zie ik buiten het hokje om, wat voor bijzondere en mooie plek het ook is. Hoe de plek waar je woont, niets zegt over wie je bent en hoe je in het leven staat. Ik woon nu 1,5 jaar in Amsterdam, en ben van het hokje Zandvoort af (althans, dat denk ik dan 😉 ). Maar ik voel me echt niks anders dan toen ik in Zandvoort woonde.
Een ander voorbeeld is dat ik lang onzeker was toen ik yogalessen ging geven. “Straks denken mensen nog dat ik een “zwever” ben.” Dat ik naast yoga, boksen en fitness net zo leuk kan vinden, zien mensen niet altijd. Of dat ik naast dat ik open sta voor het “spirituele” ook enorm van nuchterheid houd.
Een ander hokje:
Mensen met een lager (of geen) diploma zijn minder intelligent.
Via een jongeren stichting coachte ik een jonge dame. Met een heel pittig verleden, die door omstandigheden nooit aan leren en school is toegekomen. Ze heeft er simpelweg de kans niet voor gehad. Zij werd eens bestempeld als: niet intelligent. En heeft maar een ‘simpele’ baan in de horeca.
Maar in werkelijkheid ken ik weinig mensen die zo snel dingen oppakken als zij en communicatief zo sterk is. Ze werkt keihard en knokt voor alles in haar leven. Ze verdient het dat mensen dit zien en waarderen, in plaats van te worden veroordeelt op baan, woonplek, of opleiding bijvoorbeeld. Zo las ik laatst ook een artikel waarin stond dat mensen die hoogopgeleid zijn, ook de mensen zijn waar meer geld aanwezig is. Minder sociale problemen zijn en meer ruimte om je school te behalen voor de kinderen die daar opgroeien. Stel zij was in deze omstandigheden opgegroeid, had het er heel anders uitgezien voor haar?
Een baan, je huis, je auto, je kleding, de vooroordelen, de hokjes, definieren dus niet wie iemand wérkelijk ís.
Helemaal ontkomen aan vooroordelen en hokjes is een grote uitdaging. Mij is het nog niet gelukt in ieder geval. Maar het helpt me wel elke keer opnieuw, oordelen los te laten en weer verder te kijken. Bewust te zijn van het feit dat er een oordeel ontstaat. Zo laat ik vooroordelen mij niet in de weg staan en laat ik me telkens opnieuw verrassen door mensen én situaties.
En dat is elke keer weer een verrijking.
